| Rodzaj środka | Przykład | Funkcje |
| Składniowe środki wyrazu | |
Inwersja (szyk przestawny):
zmiana typowego szyku wyrazów | Sto uszu każdy kąt ma pusty
(A. Bursa, Hamlet) | podkreślenie któregoś ze słów;
poetyzacja |
elipsa:
brak jakiegoś elementu zdania, np. orzeczenia | Chwilami zamęt,
ledwie dyszę,
jestem tylko ssakiem
(M. Białoszewski, Klapa) | skrót poetycki lub stylizacja na mowę potoczną |
anakolut:
wypowiedzenie niepoprawne składniowo | (…) po księdza plebana; Może źle opatrzono – zaraz po doktora, W apteczne jest (A. Mickiewicz, Pan Tadeusz) | naśladowanie żywej mowy, np. w emocjach |
powtórzenie:
wielokrotne powracanie tych samych wyrazów (zdań) w tekście
anafora:
powtórzenie na początku kolejnych wersów (zdań)
epifora:
powtórzenie na końcu wersów (zdań)
paralelizm składniowy:
powtarzanie tej samej struktury składniowej (typowe np dla pieśni ludowej) | Nic to, że stół zastawiasz hojnie półmiskami,
Nic to, żeć złoto, srebro leży gromadami
(D. Nabarowski, Cnota grunt wszystkiemu)
I pamięć jak biała Niagara o tobie jak biała Niagara
(J. B. Ożóg, Niagara cała młodości)
Szumiała kalina,
Płakała dziewczyna | służy uwypukleniu treści |
| wyliczenie | Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, punkt – żywot ludzki słynie.
(D. Nabarowski, krótkość żywota) |
służy uwypukleniu treści |
apostrofa:
bezpośredni, uroczysty zwrot do adresata | Litwo! Ojczyzno moja!
(A. Mickiewicz, Pan Tadeusz) | wyrażenie postawy emocjonalnej, mówiącego wobec osoby, zjawiska |
pytanie retoryczne:
pytanie bez oczekiwania odpowiedzi | Żałości! Co mi czyisz?
(J. Kochanowski, Treny) | wyrażenie postawy emocjonalnej
|
| wykrzyknienie | Biada!… | wyrażenie postawy emocjonalnej |
antyteza:
zestawienie zdań przeciwstawnych znaczeniowo | Ma granice – nieskończony.
Wzgardzony – okryty chwałą
Śmiertelny – król nad wiekami!
(F. Karpiński, Pieśń o Narodzeniu Pańskim) | silne oddziałanie na emocje |
