Funkcje języka
| Rodzaj środka | Przykład | Funkcje |
| Składniowe środki wyrazu | ||
| Inwersja (szyk przestawny): zmiana typowego szyku wyrazów | Sto uszu każdy kąt ma pusty (A. Bursa, Hamlet) | podkreślenie któregoś ze słów; poetyzacja |
| elipsa: brak jakiegoś elementu zdania, np. orzeczenia | Chwilami zamęt, ledwie dyszę, jestem tylko ssakiem (M. Białoszewski, Klapa) | skrót poetycki lub stylizacja na mowę potoczną |
| anakolut: wypowiedzenie niepoprawne składniowo | (…) po księdza plebana; Może źle opatrzono – zaraz po doktora, W apteczne jest (A. Mickiewicz, Pan Tadeusz) | naśladowanie żywej mowy, np. w emocjach |
| powtórzenie: wielokrotne powracanie tych samych wyrazów (zdań) w tekście anafora: powtórzenie na początku kolejnych wersów (zdań) epifora: powtórzenie na końcu wersów (zdań) paralelizm składniowy: powtarzanie tej samej struktury składniowej (typowe np dla pieśni ludowej) | Nic to, że stół zastawiasz hojnie półmiskami, Nic to, żeć złoto, srebro leży gromadami (D. Nabarowski, Cnota grunt wszystkiemu) I pamięć jak biała Niagara o tobie jak biała Niagara (J. B. Ożóg, Niagara cała młodości) Szumiała kalina, Płakała dziewczyna | służy uwypukleniu treści |
| wyliczenie | Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, punkt – żywot ludzki słynie. (D. Nabarowski, krótkość żywota) | służy uwypukleniu treści |
| apostrofa: bezpośredni, uroczysty zwrot do adresata | Litwo! Ojczyzno moja! (A. Mickiewicz, Pan Tadeusz) | wyrażenie postawy emocjonalnej, mówiącego wobec osoby, zjawiska |
| pytanie retoryczne: pytanie bez oczekiwania odpowiedzi | Żałości! Co mi czyisz? (J. Kochanowski, Treny) | wyrażenie postawy emocjonalnej |
| wykrzyknienie | Biada!… | wyrażenie postawy emocjonalnej |
| antyteza: zestawienie zdań przeciwstawnych znaczeniowo | Ma granice – nieskończony. Wzgardzony – okryty chwałą Śmiertelny – król nad wiekami! (F. Karpiński, Pieśń o Narodzeniu Pańskim) | silne oddziałanie na emocje |
(wg: M. Głowiński, A. OkopieńSławińska, J. Sławiński, Zarys teorii literatury, Warszawa 1986)